Wypadek w drodze z pracy a obrona własna – case study BHP

Opis zdarzenia – napaść w drodze z pracy

Pan Michał, pracownik zakładu przemysłowego, zakończył swoją zmianę nocną i około godziny 6:30 rano wsiadł do autobusu miejskiego. Po opuszczeniu pojazdu udał się osiedlową drogą w kierunku domu. W pewnym momencie został zaczepiony przez dwóch nieznanych mężczyzn, którzy zażądali od niego papierosa.

Pracownik odpowiedział, że nie pali. W reakcji został popchnięty i uderzony. W odruchu obronnym uderzył jednego z napastników, co doprowadziło do eskalacji – do ataku dołączył drugi mężczyzna. Michał doznał obrażeń i trafił do placówki medycznej.

Miejsce zdarzenia a definicja drogi z pracy

Zdarzenie miało miejsce na ciągu pieszym prowadzącym od przystanku autobusowego do miejsca zamieszkania pracownika – był to odcinek najkrótszy i najdogodniejszy komunikacyjnie, a więc zgodny z § 2 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 grudnia 2002 r.

„Za drogę do pracy lub z pracy uważa się drogę najkrótszą lub najdogodniejszą komunikacyjnie…”

Jest to kluczowy element przy ocenie, czy dane zdarzenie można zakwalifikować jako wypadek w drodze do pracy lub z pracy. Skoro pracownik szedł ciągiem pieszym prowadzącym z przystanku do miejsca zamieszkania, a trasa była najkrótsza lub najdogodniejsza komunikacyjnie, to spełniony jest warunek formalny uznania tej drogi za „drogę do pracy” w rozumieniu przepisów.

Czy obrona własna wyklucza wypadek w drodze z pracy?

Analiza przepisów

Zgodnie z art. 57b ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS:

Za wypadek w drodze z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze najkrótszej lub najdogodniejszej komunikacyjnie z pracy do miejsca zamieszkania, lub miejsca zatrudnienia do pracy.

Dotyczy prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy wskutek wypadku w drodze do/z pracy. W analizowanym przypadku spełnione zostały wszystkie cztery warunki definicyjne:

• Nagłość zdarzenia – napaść była niespodziewana,
• Przyczyna zewnętrzna – działanie osób trzecich,
• Związek z drogą z pracy – pracownik wracał bezpośrednio po zakończeniu pracy,
• Droga najdogodniejsza komunikacyjnie – trasa standardowa i logiczna.

Praktyka orzecznicza

Zgodnie z orzecznictwem (np. wyrok SN z 25.03.2009 r., II UK 242/08), samoobrona nie wyklucza kwalifikacji jako wypadek w drodze z pracy, jeśli nie była sprowokowana.

W omawianym przypadku pracownik zareagował w obronie koniecznej – jego działanie nie stanowiło przesłanki do uznania, że sam sprowokował bójkę. pełna treść powołanego fragmentu z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2009 r., sygn. akt II UK 242/08:

„Nie można tracić z pola widzenia, że ustalenie istnienia związku między zdarzeniem a drogą z pracy wymaga uwzględnienia całokształtu okoliczności faktycznych. Sam fakt uczestnictwa pracownika w bójce nie wyłącza automatycznie możliwości zakwalifikowania zdarzenia jako wypadku w drodze z pracy, o ile nie wynika ona z jego zawinionego lub prowokacyjnego zachowania.”

W kontekście omawianego case study oznacza to, że:

• jeśli pracownik nie sprowokował konfliktu,
• działał w granicach obrony koniecznej,
• i zdarzenie miało miejsce na trasie najdogodniejszej komunikacyjnie w drodze z pracy,

to nie ma podstaw, by wyłączyć ochronę ubezpieczeniową w zakresie uznania tego za wypadek w drodze z pracy.

Działania pracodawcy po zgłoszeniu zdarzenia

Obowiązki formalne i dokumentacja

Po otrzymaniu informacji od pracownika:

• Pracodawca zgłosił zdarzenie do działu BHP,
• W ciągu 14 dni sporządzono kartę wypadku – zgodnie z § 6 Rozporządzenia z 24.12.2002 r.,
• Zebrano oświadczenie poszkodowanego i dokumentację medyczną,
  Mimo braku świadków, opis pracownika był logiczny i potwierdzony przez stan zdrowia – co pozwoliło na formalne uznanie zdarzenia.
  
  

Skutki dla pracownika

• Zwolnienie lekarskie (ZUS ZLA) – na podstawie wypadku w drodze z pracy,
• 100% wynagrodzenia chorobowego – zgodnie z art. 92 § 1 pkt 1 lit. b Kodeksu pracy,
• Brak prawa do jednorazowego odszkodowania z ZUS – zdarzenie nie miało miejsca „w pracy”, jak definiuje art. 3 ust. 1 ustawy z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Wnioski i rekomendacje dla działu BHP

✅ Zdarzenie zostało prawidłowo zakwalifikowane jako wypadek w drodze z pracy.

✅ Pracodawca dochował należytej staranności w zakresie dokumentacji i postępowania powypadkowego.

Rekomendacje dla organizacji:

1. Szkolenia dla pracowników – jak postępować w przypadku napaści lub zagrożenia w drodze do/z pracy.
2. Wdrożenie szablonu oceny zdarzeń nietypowych – aby ułatwić klasyfikację.
3. Checklisty dokumentacyjne dla działu BHP – oświadczenia, karta wypadku, zaświadczenie lekarskie, notatka policyjna.
4. Rejestr zdarzeń w drodze – wspierający audyty PIP i systemy zarządzania (np. ISO 45001, pkt 8.2.2).

Dokumentacja dołączana do akt sprawy

• Oświadczenie poszkodowanego
• Karta wypadku
• Zaświadczenie lekarskie (ZUS ZLA)
• Dokumentacja medyczna (jeśli dostępna)
• Notatka policyjna (jeśli interweniowała policja)

Podsumowanie

Niniejszy przypadek pokazuje, że wypadek w drodze z pracy może przybrać nieoczywistą formę – jak napaść i reakcja obronna pracownika. Kluczowe znaczenie ma interpretacja przepisów w kontekście konkretnego zdarzenia oraz prawidłowa i terminowa dokumentacja.